شهین فرتوزی/ نمايش تله تئاترها در تلويزيون ايران سابقه اي طولاني دارد. هنوز بسياري خاطره تله تئاترهايي چون چراغ گاز، بازپرس وارد مي شود، فيزيكدان ها، همه پسران من، نكراسوف، كاليگولا، بازپرس، قطار ارواح و... را به خاطر دارند كه با همراهي كارگردان هاي بنامي نظير حميد سمندريان، بهزاد فراهاني، محمد رحمانيان و بازيگران شاخصي چون مهتاب نصيرپور، هما روستا، علي عمراني، فرهاد آئيش و اكبر زنجانپور اجرا مي شد.
بديهي است، اين روزها تله تئاتر در مقابل تله فيلم و سريال ها و مجموعه هاي تلويزيوني پرشماري كه توليد مي شود، كمتر بيننده دارد. تله تئاترهاي آغازين در ايران به شيوه برنامه هاي زنده كنوني اجرا و همزمان پخش مي شد و با استقبال عمومي از هر اجرا، شب هاي ديگر هم امكان تكرار آن فراهم مي آمد. حالااما توليد تله تئاترها، تفاوت هاي بسياري با گذشته كرده است و گاهي نمايش هاي صحنه اي براي پخش از تلويزيون تبديل به تله تئاتر مي شوند. در گزارش پيش رو سعي كرديم با برخي دست اندركاران توليد تله تئاتر صحبت كنيم و دلايل عدم موفقيت آن را در جذب مخاطب طي چند سال اخير مورد بررسي قرار دهيم.
رحمان سيفي آزاد، مدير گروه فيلم و سريال شبكه 4 سيما درباره تله تئاتر و مخاطبان اين نوع آثار مي گويد: تلويزيون 2 نوع بيننده دارد. وقتي از تماشاچي صحبت مي كنيم منظورمان بيننده عمومي است كه همه برنامه هاي نمايشي را مي بيند اما مخاطب به كسي اطلاق مي شود كه مستقيما هدف رسانه است و برنامه براساس نياز او توليد مي شود. در حال حاضر تئاتر و تله تئاتر صاحب مخاطب است مخاطبي كه هدف برنامه به شمار مي آيد.
وي با اشاره به اين كه در حال حاضر از منظر عمومي تله تئاتر تماشاچي كمي دارد، مي افزايد: با توجه به سياستگذاري هايي كه شده، تنها شبكه 4 سيما براي مخاطبان خاص خودش كه قشر دانشگاهي و فرهيختگان است، تله تئاتر مي سازد؛ در حالي كه شبكه هاي ديگر هم مي توانند با توجه به كاركردهايشان تله تئاتر توليد كنند.
وي عنوان مي كند: در همه شبكه هاي تلويزيوني، تله تئاتر يك نوع قالب برنامه سازي براي مخاطب خاص و عام است و تهيه كنندگان و كارگردانان تله تئاتر از اين منظر متناسب با بينندگان برنامه مي سازند. متاسفانه در حال حاضر ما در توليد تله تئاتر دچار انحراف شده ايم و فكر مي كنيم تله تئاتر همان تئاتر است كه مقابل دوربين اجرا مي شود.
وي يكي ديگر از مشكلات مهم بي توجهي مديران به توليد تله تئاتر در تلويزيون را آمارهاي اشتباه مركز تحقيقات و نظرسنجي مي داند و اضافه مي كند: شهرها و محله ها در تحقيقات منطقه بندي شده نيست و كارشناسان از عموم مردم نظرسنجي مي كنند؛ در حالي كه مخاطبان ما جامعه اي خاص است و بايد از كساني نظرسنجي انجام بگيرد كه برنامه براي آنها توليد و پخش مي شود. اگر تله تئاتري براي مخاطب عام توليد مي شد و پخش آن از شبكه هاي يك، دو يا سه سيما بود، آن وقت مي توان نظرسنجي را از عموم مردم انجام داد و براساس آن تصميم گرفت. وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا در شبكه 4 سيما براي حل مشكلات تله تئاتر، تمهيداتي در نظر گرفته شده يا خير، توضيح مي دهد: در گذشته تله تئاترها در چند قسمت پخش مي شد كه سعي كرديم تا آنجا كه امكان دارد تله تئاتر ها تك قسمتي، متنوع و جذاب شوند. وي با اشاره به اين كه داستان هايي را انتخاب كرده ايم كه براي سطوح مختلف جامعه قابل فهم باشد، بيان مي كند: براي جذابيت بيشتر تله تئاتر نياز به اين داريم كه مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار كند و انتخاب داستان در اين خصوص بسيار تاثيرگذار است.
سيفي آزاد با بيان اين كه همه ستارگان بزرگ آثار نمايشي جهان، اعتبارشان را از تئاتر مي گيرند، مي گويد: ما هم از اين پتانسيل و ظرفيت تئاتر براي قوام فيلمنامه ها و كارگرداني تله تئاترها استفاده مي كنيم.
وي يكي ديگر از راه هاي جذاب تر شدن تله تئاتر ها را انتخاب متن هاي قوي عنوان مي كند و ادامه مي دهد: متن نمايشنامه هاي صحنه اي، زماني كه قرار است به تله تئاتر تبديل شود، بايد پس از بازنويسي، تبديل به متني مناسب براي تلويزيون شود. وي به موفق ترين برنامه هاي تلويزيون كه در قالب تله تئاتر در گذشته پخش مي شد، اشاره مي كند و مي گويد: تله تئاتر، اصيل ترين قالب تلويزيون است و مديران شبكه هاي ديگر مي توانند آثار فاخر و ارزشمندي را براي مخاطبان كودك، نوجوان و جوان توليد كنند. همان طور كه در گذشته برنامه هاي محله برو بيا، بازم مدرسم دير شد و طنزهايي كه از شبكه ها پخش مي شد، يادآور همه تله تئاترهايي است كه در خاطرهايمان ماندگار شده اند.
وي با انتقاد از اين كه برخي افراد بدون اين كه پژوهشي و تحليلي دقيق انجام دهند، اين ساختار را در برنامه ها در نظر نمي گيرند، مي افزايد: هر فرم و شكلي به لوازمي نياز دارد نه اين كه فرم ها را با ذهن خودمان تلفيق كنيم و بدون توجه به ساختار اصلي، فرم دلخواهمان را در قالب تله تئاتر توليد و پخش كنيم. وي يادآور مي شود: اميدوارم با تلاش هنرمندان و افراد تاثيرگذار جايگاه اصلي تله تئاتر در تلويزيون را شاهد باشيم.
توليد تله تئاتر تجربه لازم دارد
دكتر جواد ظهيري، تهيه كننده اي كه تله تئاترهاي بسياري در كارنامه حرفه اي او به چشم مي خورد و از ميان آنها مي توان به نگراسف و به سوي دمشق اشاره كرد، درباره تاثير تله تئاتر بر مخاطبان تلويزيون و تئاتر مي گويد: ادبيات نمايش و نمايشنامه ها، اصلي ترين مواد شكل گيري تئاتر هستند و اين آثار از جمله بهترين و تاثيرگذارترين آثار بشري براي انتقال مفاهيم و بيان مضامين پيچيده بشري بوده اند و از جمله شاهكارهاي بشري محسوب مي شوند.
وي در ادامه مي گويد: در تله تئاتر اين فرصت ايجاد مي شود كه در بهترين حالت، امكانات تلويزيون و نمونه هاي ارزشمند نمايشي به طور مساوي كنار هم قرار بگيرند و نمونه اي از يك برنامه ارزشمند را به مخاطبان تلويزيون ارائه كنند. با اين حساب مي توان پيش بيني كرد وقتي ارزشمند ترين آثار ادبيات جهان با تمام مفاهيم عميق و انديشمندانه اي كه در خود دارد، به مخاطبان بسيار تلويزيون ارائه شود، چه اتفاق بزرگي خواهد افتاد. شايد درك و فهم همه اين مفاهيم عميق و مضامين والاو پيچيده، براي همه اقشار مردم ساده نباشد اما تلويزيون به عنوان يك پل ارتباطي بين مردم و تئاتر مي تواند به ارتقاي سطح آگاهي هاي مردم كمك كند.
وي اضافه مي كند: هرگز به صورت جدي و با رويكردي هدفمند به مقوله تله تئاتر توجه نشده است. پخش تله تئاتر به شبكه 4 و گاه شبكه 2 سيما محدود شده است؛ در حالي كه تنوع شبكه هاي مختلف سيما بستري كاملاً مناسب را براي پخش ژانرهاي مختلفي از تله تئاتر در اختيار مي گذارد.
وي مي افزايد: پخش تله تئاترهاي توليد داخل و خارج به صورت همزمان، هرگز با برنامه ريزي مناسب صورت نگرفته و هر بار يكي از اين دو فراموش شده است.
آزادان: برخلاف سريال هاي تلويزيوني شروع به نمايش تله تئاتر در هيچ كدام از شبكه هاي تلويزيوني با خبر رساني مناسب و جذاب صورت نمي گيرد. پخش تله تئاترها هم در جدول پخش تلويزيون بدترين زمان ممكن را دارند كه بايد براي حل اين مشكلات فكري كرد.
وي مشكلات پيش رو در اين حوزه را عدم شناخت كافي مديران از تله تئاتر عنوان و بيان مي كند: مديران، توليد تله تئاتر ها را به كساني مي سپارند كه شايد تجربه كمتري در اين حوزه دارند و هنوز نمي توانند آثار فاخر و ارزشمندي را توليد كنند و كارها به شكل روابطي ميان افراد تقسيم مي شود كه اين، بيشترين ضربه را به تله تئاتر مي زند. وي استفاده از بازيگران كاربلد، كارگردانان متخصص و متن هاي قوي ايراني و خارجي را از مهم ترين عناصر جذابيت تله تئاتر عنوان مي كند.
تله تئاتر، مادر آثار نمايشي است
علي اصغر آزادان، يكي ديگر از تهيه كنندگان تله تئاتر معتقد است: در گذشته تبليغات خوبي براي تله تئاترها مي شد اما در حال حاضر مردم اطلاعي ندارند كه تله تئاتر از كدام شبكه و در چه زماني و با بازي چه كساني پخش مي شود.
وي مي افزايد: راهكارهاي بسياري براي جلب نظر مخاطبان سيما به تله تئاتر وجود دارد و تبليغات را مي توان يكي از مهم ترين آنها دانست. متاسفانه برخلاف سريال هاي تلويزيوني شروع به نمايش تله تئاتر در هيچ كدام از شبكه هاي تلويزيوني با خبر رساني مناسب و جذاب صورت نمي گيرد. پخش تله تئاترها هم در جدول پخش تلويزيون بدترين زمان ممكن را دارند كه بايد براي حل اين مشكلات فكري كرد. وي رعايت استاندار هاي تله تئاتر را در تلويزيون خواستار مي شود و تاكيد مي كند: بايد بهترين زمان هاي پخش و ساعات پربيننده را به تله تئاتر اختصاص داد و به نوعي در اين بخش سرمايه گذاري كرد. وي با بيان اين كه هر بازيگري نمي تواند كارگردان باشد و كارگرداني تله تئاتر نياز به شناخت كافي از تئاتر و تلويزيون دارد، مي گويد: رعايت برخي نكات در توليد تله تئاتر بسيار ضروري است و بايد براي توليد تله تئاتر، دقت فراواني شود تا مخاطبان بيشتري را كسب كرد. امروز ذائقه مخاطب متفاوت شده و كارهاي زيادي را مي بيند و از سواد بصري بالايي برخوردار است. وي ادامه مي دهد: تله تئاتر، مادر آثار نمايشي است و مديران تلويزيون بايد توجه جدي به تله تئاتر بكنند. برآورد مناسب، متن قوي و موضوعات متنوع و جذاب مي تواند به توليد آثار فاخر كمك كند.
متون داخلي طرفدار بيشتري دارد
عليرضا سبط احمدي، يكي ديگر از تهيه كنندگان تله تئاتر مي گويد: با توجه به اين كه مخاطب تئاتر در كشورمان كم است، تله تئاتر هم بنا به دلايلي كمتر ديده مي شود و بايد براي حل اين مشكل فكري كرد.
وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا تله تئاتر را مي توان براي عموم مردم توليد كرد يا نه، توضيح مي دهد: شبكه 4 مي تواند تله تئاتر هاي عمومي را براي مردم توليد كند و در ساعت هايي كه اين شبكه بيننده عام دارد، پخش كند. در گذشته تله تئاترها از شبكه 2 سيما پخش مي شد و ساعت هايي از زندگي مردم با تله تئاتر همراه بود اما از زماني كه به شبكه 4 سيما منقل شد، مخاطبان عمومي اش را از دست داد چون شبكه 4 را بينندگان خاص تماشا مي كنند. و اين شبكه بايد براساس سياست هاي خاص خودش تله تئاترهايي توليد كند كه جنبه عمومي ندارد.
سبط احمدي با اشاره به اين كه تله تئاتر براي بينندگان دانشگاهي و فرهيخته در نظر گرفته شده است؛ مي افزايد: توليد تله تئاتر بايد از انحصار شبكه 4 سيما خارج شود و همه شبكه هاي تلويزيوني بتوانند با توجه به رويكردشان تله تئاتر توليد كنند تا مخاطبان عمومي هم بتوانند از اين ساختار استفاده كنند.
وي با بيان اين كه در حال حاضر، تله تئاتر ها عموما متن هاي خارجي دارد و خيلي به زندگي مردم نزديك نيست، تصريح مي كند: در متون و نمايش هاي ايراني دستمان باز نيست و هر داستان يا نمايشي را نمي شود به تصوير كشيد؛ در حالي كه در نمايشنامه هاي خارجي تنوع بيشتري داريم و مميزيمان كمتر است. وي با اشاره به اين كه متون خارجي مخاطب كمتري دارد، تاكيد مي كند: با استفاده از متون خارجي همذات پنداري ايجاد نمي شود چون مردم عموما شخصيت خود در جامعه را جايگزين شخصيت ها در تله تئاتر ها مي كنند و ارتباط بخوبي برقرار نمي شود.
وي با اشاره به اين كه مي توان در تله تئاتر هم جذابيت بصري ايجاد كرد، خاطر نشان مي كند: در تله تئاترهايي كه اخيرا براي شبكه 4 سيما توليد كرديم، دكورهاي هر كدام از تله تئاترها بر اساس زمان و مكان نمايش متفاوت بودند و با استفاده از طراحي صحنه، فضاهاي مختلفي را براي تصويربرداري مهيا كرديم تا فضاي بصري خوبي براي مخاطبان تداعي شود.
از صحبت هاي تهيه كنندگان تله تئاتر در تلويزيون مي توان فهميد كه هر چند پخش تله تئاترها در سيما به صورت پراكنده و با منطقي نه چندان مشخص صورت گرفته است، اما با برنامه ريزي دقيق مي شود اين دسته از برنامه هاي تلويزيوني را با توجه به سبك، ساختار، موضوع، ژانر و... دسته بندي كرد و ضمن پر كردن آنتن، تنها اوقات فراغت مخاطبان چنين برنامه هايي را پر نكرد و به ارتقاي دانش و سواد آنها نيز كمك كرد. در حال حاضر، جاي انواع تله تئاترهاي مناسب با سياست هاي هر شبكه در ميان برنامه هاي آن شبكه ها خالي است و تنها شبكه سيما نمي تواند ويژگي هاي بالقوه تله تئاتر را به فعل برساند و بايد به فكر تهيه تله تئاترهايي براي عموم مردم و نه صرفاً روشنفكران و دست اندركاران تئاتر باشيم. مطمئنا تله تئاتر هم به شيوه خود مي تواند به دغدغه هاي روزمره مردم و مشكلات آنها بپردازد، حضور هنرمندان عرصه تئاتر در تلويزيون و هنرنمايي آنها نيز در قالب تله تئاتر هم بر تجربيات اين هنرمندان مي افزايد و هم مخاطبان تلويزيون را از هنر و دانش آنها بهره مند مي سازد و هم فرصتي دست مي دهد براي معرفي آنها به عموم و ايجاد علاقه و توجه كه خيلي ها را براي تماشاي نمايش هاي صحنه پرورش دهد. به اين ترتيب مي توان بيش از گذشته همكاري مستمر بين متوليان تله تئاتر و مسوولان سيما را شاهد باشيم تا اين ساختار از برنامه سازي نيز مانند گذشته به جايگاه اصلي خودش در ميان برنامه هاي ديگر تلويزيون برسد.
